در نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه به چه نکاتی باید توجه داشت؟
آزمایشگاه محیط‌هایی می باشد که انواع مختلفی از مواد شیمیایی در آن نگهداری می‌شود. برخی از این مواد با یکدیگر ناسازگاری نشان می دهند و ترکیب شدن آنها با هم ممکن است منجر به آتش‌سوزی و یا انفجار شود. برای جلوگیری از ترکیب ناخواسته مواد شیمیایی با یکدیگر و جلوگیری از بروز حوادث، لازم است نکات ایمنی و روش‌های نگهداری صحیح آنها را بدانید. بنابراین نگهداری مناسب و صحیح مواد شیمیایی، یکی از مهم‌ترین نکات ایمنی است که باید در آزمایشگاه رعایت شود.
بیشتر بخوانید: نکات ایمنی آزمایشگاه در هنگام کار با تجهیزات و مواد شیمیایی
انفجار یک حلال اکسید کننده
همه پرسنل آزمایشگاه باید بدانند که اسید نیتریک با مواد آلی به شدت واکنش می‌دهد و طی یک واکنش گرمازا، مقدار زیادی گاز و گرما تولید می‌کند. پس باید آن را در یک ظرف مهر و موم شده قرار دهید. این نکته را نیز در نظر داشته باشید که گازهای حاصل از اسید نیتریک ممکن است فشارهایی را به ظرف وارد کند که باعث شکسته شدن ظرف شود.
ظروف زباله آغشته به مواد شیمیایی
هنگام ریختن مواد زائد شیمیایی آزمایشگاه در ظروف زباله، حتما بررسی کنید تا ظرفی که از آن استفاده می‌کنید کاملا تمیز و عاری از هر گونه مواد شیمیایی باشد. در غیر این صورت ممکن است منجر به وقوع واکنش‌های خطرناک شود.
بیشتر بخوانید: آنالیز مواد آرایشی و بهداشتی
ویژگی‌هایی محل نگهداری مواد شیمیایی
حفظ فاصله مناسب، پارتیشن بندی، استفاده از کابینت‌ها و تجهیزات مهار کننده همه اقدامات قابل قبولی برای تفکیک مناسب مواد از یکدیگر می باشد. در واقع هیچ قاعده خاصی برای ذخیره کردن مواد شیمیایی وجود ندارد اما هنگام ذخیره کردن مواد مایع و جامد، باید هم حجم مواد شیمیایی را در نظر بگیرید و هم به فضایی که برای ذخیره کردن آنها در اختیار دارید، توجه کنید.
متخصصان ایمنی، کابینت‌های جداگانه ای را برای ذخیره‌سازی مواد ناسازگار توصیه می‌کنند. تجهیزات مهارکننده نیز قابل قبول هستند و در صورت محدود بودن فضا به خوبی عمل می‌کنند.
ویژگی‌های یک مکان مناسب برای ذخیره‌سازی مواد شیمیایی
• محل ذخیره‌سازی مواد شیمیایی، باید کاملا سرپوشیده و ایمن باشد.
• ظروف حاوی مواد شیمیایی روی سطوح غیرقابل نفوذ نگهداری شوند (سطوحی که با اپوکسی پوشیده شده‌اند).
• محوطه باید دارای تهویه مناسب باشد.
• دوش ایمنی و ایستگاه شست و شوی چشم در فاصله نزدیک به آنها وجود داشته باشد.
• در این مکان‌ها محدودیت‌هایی برای خوردن، آشامیدن و سیگار کشیدن تعریف کنید.
• تجهیزات مناسب برای مهار آتش (مثل کپسول‌های آتش‌نشانی) را در دسترس قرار دهید.
• علائم نشان دهنده استفاده از وسایل حفاظت فردی (PPE) هنگام کار باید در مکان‌های در معرض دید نصب شوند.
• راهرو‌ها و مسیرهای عبور لیفتراک در انبارها باید به وضوح مشخص شده باشند.
• مواد ناسازگار باید در محل‌های جداگانه قرار داده شوند.
• مواد قابل اشتعال باید در محل‌هایی ذخیره شوند که کاملا دور از حرارت و گرما باشند.
• ارتفاع ظروف حاوی مواد شیمیایی که روی هم چیده شده‌اند، نباید بیشتر از سه متر باشد.
• تعداد گالن‌هایی که روی هم چیده شده‌اند نباید از سه گالن بیشتر باشد و ترجیحا آنها را با پالت از هم جدا کنید.
ذخیره صحیح مواد شیمیایی بسیار حائز اهمیت است زیرا بعضی از مواد شیمیایی ذاتا ناپایدار هستند و به سرعت با مواد دیگر واکنش می‌دهند هم‌چنین مواد شیمیایی قابل اشتعال، اگر به درستی ذخیره نشوند، ممکن است سبب آتش‌سوزی یا انفجار شوند. گاهی نشت مواد شیمیایی نیز می‌تواند تاثیرات مخربی بر سلامت کاربر و محیط زیست داشته باشد.
با توجه به نوع تحقیقات هر آزمایشگاه و واکنش‌هایی که در آن انجام می‌شود، مواد شیمیایی مصرفی در هر حوزه کاری، با هم تفاوت دارند مسلما با توجه به مواد شیمیایی مورد استفاده در هر آزمایشگاه، مواد زائد حاصل از آنها نیز با یکدیگر متمایز است.
به عنوان مثال مواد شیمیایی که در آزمایشگاه‌های تحقیقاتی استفاده می‌شوند کاملا متفاوت از مواد شیمیایی مصرفی در آزمایشگاه‌های تولیدی است. مواد مورد استفاده در آزمایشگاه‌های شیمی و آزمایشگاه‌های سنتز نیز با هم تفاوت دارند.
بیشتر بخوانید: مفهوم دقت و صحت در آزمایشگاه
نگهداری بر اساس سازگاری شیمیایی
معمولا برای دسته‌بندی مواد شیمیایی به ماتریس‌ها و جدول سازگاری‌های مواد شیمیایی مراجعه می‌کنند. این جدول، مواد شیمیایی را بر اساس خطرات عمومی دسته‌بندی می‌کند.
گروه‌های اصلی که بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند:
• مایعات اشتعال‌پذیر (و اسیدهای آلی)
• مواد جامد اشتعال‌پذیر
• اسیدهای معدنی
• مواد سوزاننده (پایه)
• اکسیدکننده‌ها
• اسید پرکلریک
• گازهای فشرده
بیشتر بخوانید: انواع دتکتورهای کروماتوگرافی مایع
ظروف نگهداری مواد شیمیایی
در صورت نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه لازم است تا از ظروف و ابزار مناسب برای هر مواد استفاده نمایید تا در صورت بروز هر گونه خطر احتمالی در امان باشید.
مواد شیمیایی مورد استفاده در آزمایشگاه ها دارای انواع مختلفی می باشند که باید بر اساس نوع ویژگی هر کدام، از ظروف مناسب جهت نگهداری آنها استفاده نمایید:
ظروف نگهداری مواد شیمیایی قابل تجزیه و واکنش انفجاری در فشار معمولی و حرارت
برای نگهداری این مواد همانند تری نیتروتولوئن و اسید پیکریک، لازم است از ابزار و ظروفی همانند جعبه، بطری، مخزن فلزی و یا شبکه هایی زیر آب استفاده شوند تا از مواد اکسید کننده و وارد شدن ضربه های احتمالی دور باشند.
ظروف نگهداری مواد شیمیایی قابل تجزیه و واکنش انفجاری در صورت وارد کردن حرارت کافی
جهت نگهداری این مواد نیز همانند هیدرازین و نیترات سلولز، باید از ظروف مخصوص (سیلندر های استیل) استفاده شوند تا از ضربات فیزیکی در صورت جابجایی و ایجاد حرارت و جرقه در امان باشند.
ظروف نگهداری مواد شیمیایی ناپایدار
این مواد نیز همانند فسفر سفید، سدیم و لیتیم، لازم است تا در قوطی و ظروف آب بندی شده (بدور از آب) و در فضایی خنک و محیطی تحت نیتروژن، نگهداری شوند.
ظروف نگهداری مواد شیمیایی پایدار
ظروف لازم برای نگهداری این مواد نیز همانند روی و فسفر قرمز، باید به گونه ای باشند تا این مواد را در برابر آسیب ها و ضربات فیزیکی در امان نگه دارد. این ظروف نیز باید کاملا آب بندی شده باشند و در محیطی خنک و خشک، بدور از مواد اسیدی، هیدروکسیدهای قلیایی و هیدروکربن های هالوژنه، نگهداری شوند.
ظروف نگهداری مواد شیمیایی پایدار
این دسته از مواد که حتی با آب نیز واکنش نمی دهند، باید در ظروفی کاملا بسته (سر بسته) نگهداری شوند.
ظروف نگهداری مواد شیمیایی خورنده
مواد خورنده همانند اسید ها و بازها، به جهت جلوگیری از آسیب رساندن به ظروف خود لازم است تا علاوه بر ظرف شیشه ای درون یک ظرف دیگر و در محیطی با تهویه مناسب هوا قرار گیرند.
ظروف نگهداری مواد رادیواکتیو
این دسته از مواد نیز لازم است تا در محفظه هایی سربی و محیط هایی غیر قابل نفوذ نگهداری شوند.