【شیمی تجزیه دارویی و پزشکی】 | دقیق شیمی آزما

شیمی تجزیه دارویی و پزشکی

به ترکیباتی آلی که به گروه های بزرگی از مولکول های آلی کوچک و بیولوژیک ها تقسیم می شوند یا ترکیبات معدنی و آلی فلزی، دارو می گوییم. پیشرفت دارو در صنعت داروسازی یک فرایند پیچیده و طولانی است، به همین دلیل نیاز به همکاری بین تیم های مختلف دارد.

هر تیم مسئولیت یکی از مراحل آن مانند تحقیق، آزمایش های آزمایشگاهی و آزمایش های انسانی را بر عهده دارد که نیازمند تخصص ویژه ای است. شیمی دارویی نیز یکی از این تخصص ها می باشد و وظیفه مطالعه روی ایجاد مولکول های فعال دارویی که در نهایت تبدیل به دارو می شوند، را به عهده دارد.

در شیمی دارویی دانشمندان به کشف، بررسی، توسعه و تحلیل مواد دارویی می پردازند و شیمیدان های دارویی در مراحل توسعه و کنترل کیفیت داروها به فعالیت می پردازند.

شیمی دارویی درباره کشف، سنتز و تکوین، شناسایی و تفسیر روش اثر ترکیبات فعال زیستی در سطح مولکولی بحث می کند و تاکید آن عمدتاً بر داروها است.

شیمی دارویی از دانش‌های پایه در داروسازی به‌شمار می‌رود و بخش گسترده‌ای از داروها از مطالعات در این زمینه به دست می آیند. تاریخ معرفی شیمی دارویی به عنوان علم اولین فارماکوپه در قرن ۱۶ و قرنهای بعد منتشر شد. گنجینه عوامل دارویی سرشار از داروهای جدید با منشأ گیاهی و معدنی معرفی شدند. در اواخر قرن ۱۹، شیمی دارویی با کشف پل ارلیش که او را پدر شیمی درمانی جدید می‌نامند متحول شد. کشف پل ارلیش به این موضوع می پرداخت: ترکیبات شیمیایی در برابر عوامل عفونی ویژه‌ای از خود سمیت انتخابی نشان می‌دهند.

در همین زمان، امیل فیشر، نظریه قفل و کلید را که یک تغییر منطقی برای مکانیسم عمل داروها بود، ارائه کرد. تحقیقات بعدی ارلیش و همکارانش، منجر به کشف تعداد زیادی از عوامل شیمی درمانی جدید از جمله آنتی‌بیوتیک‌ها و سولفامیدها شد.

بیشتر بخوانید: شیمی تجریه و صنایع غذایی

یک متخصص در رشته شیمی دارویی باید اطلاعات اصولی در علوم زیستی به ویژه بیوشیمی، فارماکولوژی و فارماکوکینتیک داشته باشد و به تکوین داروها (Drug discovery)بپردازد ، پس نیاز است  به علومی نظیر شیمی آلی، بیوشیمی، فارماکولوژی و بیوفارماسی تسلط داشته باشد. سنتز داروها، طراحی و ساخت مولکول های جدید، اصلاحات مولکولی به منظور بهینه کردن اثرات دارویی (قدرت، اختصاصیت، اصلاح خصوصیات فیزیکوشیمیایی، بهبود خواص فارماکوکینتیکی) از موارد مهم در این شاخه از علم شیمی دارویی می باشد.

استفاده از نرم افزارهای مدل سازی در این راستا بسیار با اهمیت است. از سوی دیگر آنالیز مواد دارویی و شیمیای شاخه مهمی از شیمی دارویی است که با بهره گیری از دستگاه های تعیین ساختار همچون NMR، Mass، IRو UVو نیز با استفاده از تکنیک های پیشرفته آن ها، می توان به تعیین ساختار مولکولی مواد شیمیایی و دارویی پرداخت که این موضوع در پیدایش ترکیبات جدید با منشأ طبیعی بسیار سودمند است.

شیمی دارویی با بهره گیری از روش های کمی آنالیز نظیر کروماتوگرافی و انواع پیشرفته آن و نیز دستگاه های کمی دیگر مانند پلاروگرافی، جذب اتمی، پلاریمتری وغیره در کنترل کمی مواد دارویی و تعیین مقدار مواد شیمیایی  و دارویی در ماتریکس های مختلف شیمیایی و بیولوژیکی بسیار تعیین کننده است. در واقع شاخه آنالیز در شیمی دارویی، رابطه بسیار تنگاتنگی با صنایع برقرار می نماید که در کنترل کیفی و کمی داروها بسیار مهم آنالیز، سودمند می باشد.

تکوین روش های جدید آنالیز به منظور تعیین مقدار مواد به منظور مطالعات فارماکوکینتیکی، دوپینگ، کنترل کمی و کیفی داروها، مطالعات پایداری از جمله توانمندی‌های شیمی دارویی می باشد.

محققان مولکول های کوچک را برای تشکیل مولکول های جدید با یکدیگر ترکیب می کنند. هر آنچه به عنوان خروجی از شیمی دارویی خواهیم داشت عواملی شبیه به دارو است که توانایی دفع یا کاهش عوامل بیماری زا را دارد. در ادامه این مولکول ها در فرایند توسعه داروها، تصفیه می شوند. همچنین با بهینه سازی ساختار و خواص مولکول ها، عملکرد داروهای فعلی را بهبود می بخشند. این بهینه سازی ها کیفیت داروها را افزایش می دهد. 

بسیاری از کاربردهای شیمی در دانش پزشکی از جمله تابش‌درمانی، تشخیص پزشکی و شیمی سلولی درباره داروها نیست، اما چون عبارت Medicinal Chemistry در زبان فارسی با عبارت شیمی دارویی ترجمه شده‌است، شیمی پزشکی با شیمی دارویی (Pharmaceutical Chemistry) با معنای تلفیقی به کار برده می‌شوند.

آنچه شیمیدانان دارویی انجام می دهند

تحقیق در مورد روش هایی که مواد شیمیایی بر سیستم های بیولوژیکی (اعم از انسان یا دامپزشکی) تأثیر می گذارند.

توسعه داروهای جدید و تعیین فرمولاسیون برای ارائه ترکیبات فعال زیستی

آزمایش داروهای جدید در آزمایشات آزمایشگاهی و بیماران

شناسایی سایر ترکیبات ممکن است با دارو تداخل داشته باشد و ماهیت تداخل را تعیین کند

توسعه پروتکل هایی برای تجویز دارو

تدوین دستورالعمل‌هایی برای نحوه ساخت داروها و توصیه‌هایی برای استفاده از آنها، از جمله توصیه‌هایی به سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA)

بیشتر بخوانید: روش های جداسازی

تفاوت شیمی دارویی و داروسازی:

در داروسازی، تمرکز دانشمندان بر تجزیه، تحلیل و آزمایش مولکول ها است. در حالی که در شیمی دارویی، معمولا هدف اصلی طراحی مولکول ها است که نیاز به خلاقیت بسیار بالایی دارد.